Dokumenty paszportowe

Wprowadzenie

Dokument paszportowy to oficjalny dokument tożsamości, wydawany przez uprawniony do tego organ państwa, który potwierdza obywatelstwo a także umożliwia przekraczanie granic państwowych. Jest on niezbędny do legalnego podróżowania poza granice Unii Europejskiej i służy również do identyfikacji obywatela Polski za granicą.

 

Historia dokumentów paszportowych

Paszporty mają długą historię, która sięga czasów starożytnych. Już około 450 r. p.n.e. Nehemiasz, urzędnik króla Persji Artakserksesa, otrzymał dokument proszący władców innych krain o zapewnienie mu bezpiecznego przejazdu do Judei. Był to jeden z pierwszych przykładów paszportu – dokumentu podróży, który pełnił funkcję ochronną i ułatwiał poruszanie się między państwami.

 

Przez wieki forma i funkcja paszportów ulegały zmianie. W średniowieczu w Europie podróżni byli zobowiązani posiadać dokumenty wydawane przez miasta lub władców, które określały konkretne miejsca, do których mieli prawo wjazdu. To właśnie wtedy pojawiło się słowo „paszport”, pochodzące z francuskiego passer la porte, czyli „przejść przez bramę”. W krajach islamskich natomiast podróżowanie wiązało się z okazaniem dowodu opłacenia podatku religijnego.

W Anglii, już w 1414 roku za panowania Henryka V, paszporty zaczęto traktować jako dokumenty potwierdzające tożsamość podróżujących. Wydawano je zarówno obywatelom Anglii, jak i cudzoziemcom, przy czym tylko Anglicy musieli wnosić opłaty za ich uzyskanie.

 

W XIX wieku, w czasie rewolucji przemysłowej i dynamicznego rozwoju kolei, podróżowanie stało się łatwiejsze i bardziej dostępne. Systemy paszportowe nie nadążały za tym tempem, dlatego niektóre kraje – jak Francja w 1861 roku – całkowicie zniosły obowiązek posiadania paszportów i wiz. Tuż przed I wojną światową podróżowanie po Europie było możliwe praktycznie bez żadnych formalności.

 

Wraz z wybuchem wojny paszporty powróciły – z początku jako tymczasowe rozwiązanie, które jednak z czasem stało się stałym elementem podróżowania. W 1920 roku, podczas paryskiej konferencji zorganizowanej przez Ligę Narodów, wprowadzono pierwsze jednolite standardy paszportowe. Ustalono, że dokumenty te powinny mieć formę książeczki, być co najmniej dwujęzyczne (z obowiązkowym językiem francuskim) i mieć ważność minimum dwóch lat.

 

Od 1980 roku paszporty muszą być również przystosowane do odczytu maszynowego, co zwiększyło bezpieczeństwo i ułatwiło kontrolę graniczną. Choć przez wieki ich rola i wygląd się zmieniały, paszporty do dziś pełnią tę samą podstawową funkcję – umożliwiają bezpieczne i legalne podróżowanie po świecie.

 

Ciekawym tematem jest także zagadnienie koloru paszportów. Obecnie na świecie stosuje się cztery kolory okładek: niebieski (najpopularniejszy, charakterystyczny dla Stanów Zjednoczonych, Kanady czy Brazylii), czarny (najrzadszy, jednak znany z okładki nowozelandzkiego paszportu), zielony (występujący głównie w krajach muzułmańskich i w większości Afryki) oraz czerwony (stosowany przez całą Unię Europejską, Rosję i wiele krajów Azji). Czasami kolor jest wybierany w oparciu o symbolizm kulturowy – kolor zielony jest istotny w kulturze islamu, ale czasem też jest to demonstracja solidarności. Wszystkie kraje UE korzystają z czerwonych paszportów.

 

Uregulowania dotyczące dokumentów paszportowych w polskim porządku prawnym
Po krótkim wstępie dotyczącym genezy paszportów, warto przyjrzeć się polskiemu ustawodawstwu regulującemu kwestie dokumentów paszportowych. Rodzaje paszportów, zakres danych wpisywanych do dokumentu paszportowego czy właściwość organów wydających dokumenty paszportowe, uregulowane zostały w ustawie o dokumentach paszportowych z dnia 27 stycznia 2022 r. (Dz. U. 2022 poz. 350).

Prawo do swobodnego przemieszczania się jest prawem wynikającym z Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 52 ust. 2 „każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”, wolność ta może jednak podlegać ograniczeniom określonym w odrębnej ustawie. W celu realizacji tego prawa, procedura wyrobienia dokumentu paszportowego powinna być jasna i przejrzysta dla każdego obywatela, który zechciałby posiadać taki dokument.

W ustawie o dokumentach paszportowych wyodrębnione zostały następujące rodzaje paszportów:

1. Paszport,
2. Paszport tymczasowy,
3. Paszport dyplomatyczny,
4. Paszport służbowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

 

Paszporty przysługują każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na wiek i zdolność do czynności prawnej. Są one wydawane na okres 10 lat dla osób powyżej 12. roku życia, lub na okres 5 lat dla dzieci do 12. roku życia. Dokument zawiera dane biometryczne, takie jak wizerunek twarzy i odciski palców.

 

Zgodnie z obowiązującym prawem w jednym czasie można mieć jeden paszport, drugi natomiast można uzyskać w określonych ustawą wyjątkowych przypadkach. Sytuacje te zostały określone w art. 46 ustawy o dokumentach paszportowych i należą do nich:

 

• uzasadnione względu ochrony życia i zdrowia danej osoby,
• poważne trudności w prowadzeniu działalności humanitarnej lub zawodowej,
• posiadanie w paszporcie wiz lub pieczęci potwierdzających przekraczanie granicy państw lub pobyt na ich terytorium, co uniemożliwia lub znacznie utrudnia wjazd na terytorium innego państwa,
• względy bezpieczeństwa państwa,

 

gdy okoliczności te zostaną uprawdopodobnione, można wydać tej samej osobie drugi paszport, który posiada termin ważności wynoszący 3 lata od jego wydania.

 

Paszporty tymczasowe wydawane są na krótki okres, wydaje się je:
-osobom przebywającym za granicą, na czas oczekiwania przez nie na doręczenie paszportu sporządzonego w Rzeczypospolitej Polskiej;
-osobom przebywającym czasowo w Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą, na powrót do miejsca stałego pobytu;
-osobom przebywającym w Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą, w udokumentowanych nagłych przypadkach związanych z chorobą lub pogrzebem członka rodziny;
-osobom przebywającym w Rzeczypospolitej Polskiej i za granicą, w udokumentowanych nagłych przypadkach związanych z prowadzoną działalnością zawodową;
-osobom, od których pobranie odcisków palców jest fizycznie niemożliwe, a przeszkoda ta ma charakter czasowy.

Paszport dyplomatyczny to dokument podróży o specjalnym statusie, wydawany przedstawicielom państwa, którzy realizują zadania w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej za granicą, w szczególności na arenie międzynarodowej. Umożliwia on korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów, wynikających z prawa międzynarodowego. Zgodnie z wyliczeniem z art. 49 ust. 1 omawianej ustawy, paszport dyplomatyczny przysługuje m.in.: Prezydentowi RP, Marszałkowi i wicemarszałkom Sejmu, Marszałkowi i wicemarszałkom Senatu, Prezesowi i wiceprezesom Rady Ministrów, ministrom, posłom, senatorom, posłom do Parlamentu Europejskiego wybranych w RP itd.

 

Paszport służbowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych to dokument przeznaczony dla urzędników MSZ oraz innych osób wykonujących zadania zlecone przez polskie władze publiczne poza granicami kraju, jednak nieposiadających statusu dyplomatycznego. Paszport ten przysługuje członkom służby zagranicznej nieposiadającym stopnia dyplomatycznego oaz innych osobom skierowanym do wykonywania obowiązków służbowych w placówce zagranicznej.

 

Paszportem dyplomatycznym i paszportem służbowym Ministerstwa Spraw Zagranicznych można się legitymować tylko w trakcie podróży służbowej lub w związku z wykonywaniem czynności służbowych poza granicami kraju. Oba te paszporty wydawane są przez ministra właściwego do spraw zagranicznych.

 

Procedura uzyskania paszportu w pigułce
Po omówieniu po krótce rodzajów paszportów, które wydawane są w Rzeczpospolitej Polsce, należy wspomnieć o procedurze wydawania paszportów.

Pierwszym krokiem w tym procesie jest złożenie wniosku przez uprawnioną osobę. Wnioskodawca musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, natomiast w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych wiosek o wydanie dokumentu paszportowego składa matka, ojciec, opiekun prawny lub kurator.

 

W każdym przypadku, przy złożeniu wniosku o wydanie dokumentu paszportowego musi być osoba, której paszport ma zostać wydany, wyjątkiem są jednak dzieci do lat 5.

 

Wniosek ten składa się osobiście w urzędzie paszportowym znajdujący się na terytorium Polski, jakim będzie właściwy miejscowo urząd wojewódzki lub jego delegatura. W przypadku gdy wnioskodawca przebywa za granicą, miejscem właściwym do złożenia wniosku będzie placówka konsularna RP.
Przy składaniu wniosku należy pamiętać o zabraniu ze sobą dokumentu potwierdzającego naszą tożsamość, a także o dołączeniu zdjęcia wykonanego zgodnie z obowiązującymi wymaganiami, dowodu uiszczenia opłaty paszportowej a w przypadku ulgi lub zwolnienia od opłaty należy przedłożyć dokument potwierdzający takie uprawnienie, oraz inne wymagane dokumenty. Taki wniosek musi być również osobiście podpisany.

 

Urząd ma prawo odmówić przyjęcia wniosku, następuje to jednak w określonych przypadkach, którymi jest m.in. nie przedłożenie odpowiedniej fotografii lub odpowiednich dokumentów, odmowa odebrania odcisków palców wnioskodawcy a także gdy wnioskodawca odmawia złożenia podpisu.

 

Po przejściu całej procedury dotyczącej złożenia wniosku, należy czekać na informację o wytworzeniu dokumentu paszportowego, który należy odebrać w organie paszportowym, w którym złożony został wniosek o jego wydanie. Zwykle termin wyrabiania takiego dokumentu wynosi około miesiąca. Należy zwrócić uwagę, że na czas oczekiwania wpływa również produkcja blankietów paszportowych przez Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych. W paszportach znajduje się bowiem mikroprocesor, w którym zapisywane, przechowywane i chronione są podstawowe dane biometryczne posiadacza paszportu.

 

Do odbioru paszportu należy stawić się osobiście, posiadając przy sobie dokument potwierdzający tożsamość osoby, dla której paszport wytworzono. W przypadku, gdy paszport został wytworzony dla osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, dokument odbierany jest przez matkę, ojca, opiekuna prawnego lub kuratora.

 

Odbiór dokumentu paszportowego wydanego osobie nieposiadającej zdolności do czynności prawnych wymaga obecności tej osoby, z wyjątkiem sytuacji, w której osoba ta nie ukończyła 5. roku życia albo była obecna przy składaniu wniosku.

 

Po procedurze potwierdzenia tożsamości należy złożyć podpis na formularzu odbioru dokumentu paszportowego, który ma formę dokumentu utrwalonego w postaci elektronicznej, a także przekazać dotychczas posiadany dokument paszportowy, który podlega unieważnieniu.

 

Podsumowanie
Procedura wydawania paszportów w Polsce, określona w ustawie z dnia 27 stycznia 2022 r. o dokumentach paszportowych, stanowi istotny element systemu administracyjno-prawnego państwa, gwarantując obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej możliwość realizacji konstytucyjnego prawa do swobodnego przemieszczania się, zarówno w obrębie kraju, jak i poza jego granicami.

 

Cały proces – począwszy od złożenia wniosku, przez pobranie danych biometrycznych, aż po wydanie gotowego dokumentu – został stworzony z uwzględnieniem najwyższych standardów bezpieczeństwa, identyfikacji tożsamości i efektywności administracyjnej. Osobisty charakter procedury składania wniosku, konieczność pobrania odcisków palców oraz integracja systemu z ogólnopolskimi bazami danych (m.in. PESEL, Rejestr Dokumentów Paszportowych) stanowią istotne mechanizmy przeciwdziałania oszustwom tożsamościowym i fałszerstwom dokumentów.

 

Procedura wydania paszportu charakteryzuje się także odpowiednią elastycznością, co umożliwia reagowanie na szczególne potrzeby obywateli. Dowodem na to są m.in. paszporty tymczasowe – wydawane w trybie pilnym – oraz paszporty dyplomatyczne i służbowe, przeznaczone dla osób pełniących ważne funkcje publiczne. Wszystkie te rozwiązania służą zarówno obywatelowi, jak i interesowi państwa.

 

Należy także zwrócić uwagę, że system paszportowy jest stale udoskonalany – zarówno w zakresie rozwiązań technologicznych (np. cyfryzacja procesu, rozbudowa funkcji elektronicznych paszportów), jak i organizacyjnych (np. uproszczone procedury, cyfrowa rezerwacja wizyt, elektroniczne powiadomienia o gotowości dokumentu do odbioru).

 

Z perspektywy administracyjno-prawnej, system dokumentów paszportowych w Polsce można opisać jako przejrzysty, skuteczny i bezpieczny. Zapewnia on nie tylko możliwość przemieszczania się obywateli RP, ale także stanowi element szerszej polityki bezpieczeństwa państwa oraz ochrony danych osobowych.

 

Autorka: Małgorzata Jaskóła