Kara śmierci

Wykonywana od początku istnienia państwa polskiego, przez okres zaborów, aż do końca lat 80. XX wieku. Została zniesiona 1 września 1998 r. wraz z wejściem w życie Kodeksu Karnego z 1997 r. Co ciekawe wyjątkiem był czas wojny, podczas którego można było wykonywać karę śmierci. Zmieniło się to w 2002 r. na mocy protokołu nr 13 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który dotyczy zniesienia kary śmierci we wszystkich okolicznościach i wyłącza skazanie na taką karę lub wykonanie jej wobec kogokolwiek, a więc również w czasie wojny. Osobom skazanym prawomocnie na karę śmierci zamieniano wyroki na dożywotnie pozbawienie wolności. Jednak podczas amnestii z 1989 roku, gdy ówczesny kodeks nie przewidywał dożywotniego pozbawienia wolności,
osoby skazane na karę śmierci otrzymały na mocy amnestii 25 lat pozbawienia wolności. Ta amnestia objęła między innymi Mariusza Trynkiewicza.

Wykonanie kary śmierci (na podstawie 13 rozdziału Kodeksu karnego wykonawczego z 19 kwietnia 1969 r.)
Karę śmierci wykonywało się poprzez powieszenie, a wobec żołnierza poprzez rozstrzelanie w miejscu zamkniętym, niepublicznie. Ostatnią egzekucję w Polsce wykonano w 1988 r. w Rejonowym Areszcie Śledczym w Krakowie przy ulicy Montelupich - powieszono wtedy Andrzeja Czebańskiego. Natomiast ostatnia egzekucja poprzez rozstrzelanie odbyła się w 1979 roku i miała miejsce w Forcie Rembertowskim w Warszawie. Karę śmierci wykonywało
się niezwłocznie po nadejściu zawiadomienia, że Rada Państwa nie skorzystała z prawa łaski. Datę wykonania ustalał sąd. Jeżeli skazany był obłożnie chory lub chory psychicznie sąd odraczał wykonanie kary śmierci do czasu jego wyzdrowienia. Przeprowadzenie kary śmierci musiało odbyć się w obecności prokuratora, dyrektora zakładu karnego i lekarza.
Jeżeli skazany miał takie życzenie powinien również być obecny duchowny, a poza tym mógł być obecny obrońca, którego o wyznaczonym terminie egzekucji skazanego należało zawiadomić. Jeżeli orzeczono karę śmierci, która nie podlegała wykonaniu z przyczyn określonych w art. 31 Kodeksu karnego z 1969 r., sąd zamieniał tę karę na karę 25 lat pozbawienia wolności.

Kara śmierci (na podstawie Kodeksu karnego z 19 kwietnia 1969 r.)
Wymieniony wyżej art. 31 zakazywał skazywania na karę śmierci, osoby która nie ukończyła 18 roku życia w chwili popełnienia czynu, ani kobiety ciężarnej, Właśnie wobec tych osób karę śmierci zamieniało się na karę 25 lat pozbawienia wolności. W przypadkach przewidzianych w ustawie karę śmierci można było również zamienić na karę dożywotniego pozbawienia wolności (ta kara została wprowadzona 20 listopada 1995 r. - wcześniej
maksymalną karą pozbawienia wolności była kara 25 lat). Art. 30 określał karę śmierci jako karę zasadniczą o charakterze wyjątkowym, która była przewidziana za najcięższe zbrodnie.
Według Sądu Najwyższego mogła ona być orzeczona za zagrożone tą karą przestępstwo, jeżeli w konkretnym wypadku przestępstwo odznaczało się wyjątkowością w porównaniu z innymi przestępstwami tego samego typu, w szczególności ze względu na pobudki i sposób działania sprawcy oraz na jego osobowość. Chodzi o takiego sprawcę, który nie rokuje wcale albo rokuje w nikłym stopniu nadzieję na resocjalizację nawet po najdłuższym okresie pozbawienia wolności, nasuwa natomiast obawę, że powrót na wolność będzie zagrażał poważnym niebezpieczeństwem dla porządku prawnego.

Za jakie przestępstwa można było orzec karę śmierci?
- zbrodnie przeciwko podstawowym interesom PRL (zdradę ojczyzny, zamach stanu, szpiegostwo, zamach terrorystyczny na życie funkcjonariusza publicznego lub działacza politycznego, dywersję i sabotaż, szkodnictwo gospodarcze, rozumiane jako organizowanie lub kierowanie aferą gospodarczą);
- czyny o wysokim stopniu społecznej szkodliwości (zabójstwo, rozbój kwalifikowany ze względu na posługiwanie się bronią palną lub innym niebezpiecznym narzędziem);
- przestępstwo ujęte w części wojskowej kodeksu karnego (odmowa wykonania rozkazu przez żołnierza w sytuacji bojowej).

Dekret z 12 grudnia 1981 r. o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego
W trakcie trwania stanu wojennego na mocy wprowadzonego dekretu lista przypadków skazania na karę śmierci poszerzyła się, dając 86 przypadków, które dopuszczały skazanie na karę śmierci, co powodowało, że nie była ona już przewidziana tylko i wyłącznie za najcięższe zbrodnie.

Kara śmierci (na podstawie Kodeksu postępowania karnego z 19 kwietnia 1969 r.)
Art. 19 KPK z 19 kwietnia 1969 r.:
- W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę śmierci sąd orzekał w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.
- Rewizję (później apelację) od wyroku orzekającego karę śmierci albo wnoszącą o wymierzenie takiej kary rozpoznawał sąd w składzie pięciu sędziów.
Art. 501 KPK z 19 kwietnia 1969 r.:
- Pierwotne brzmienie: Uznając za szczególnie ważne powody przemawiają za ułaskawieniem, gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary, sąd wydający opinię oraz Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mogą wstrzymać wykonanie kary lub zarządzić przerwę w jej wykonaniu do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie.
- Późniejsze brzmienie:

§ 1. W wypadku wydania wyroku skazującego na karę śmierci, a także w razie utrzymania takiego wyroku w mocy, sąd wydaje niezwłocznie opinię w kwestii ułaskawienia. Po uprawomocnieniu się wyroku sąd przedstawia akta sprawy Prokuratorowi Generalnemu.

§ 2. Prokurator Generalny przedstawia niezwłocznie akta sprawy Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wraz ze swoim wnioskiem w kwestii ułaskawienia. Do czasu rozstrzygnięcia tego wniosku wyrok nie ulega wykonaniu.

§ 3. W wypadku określonym w § 1 opinie sądów nie są dostępne dla uczestników postępowania, a opinia wydana przez sąd pierwszej instancji także dla sądu odwoławczego do czasu ogłoszenia wyroku przez sąd.

Ostatni skazany na karę śmierci
Henryk Moruś był ostatnim skazanym na karę śmierci w Polsce (został skazany w 1993 r. za popełnienie siedmiu zabójstw), wydaną przez sąd polski w czasie obowiązywania moratorium* na jej wykonanie, zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka, którą Polska przyjęła. Jego kara śmierci została zamieniona na karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Przywrócenie kary śmierci
Aby wprowadzić karę śmierci, Polska musiałaby wystąpić z Unii Europejskiej i Rady Europy oraz wypowiedzieć Europejską Konwencję Praw Człowieka i Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich.

*moratorium - zawieszenie, wstrzymanie

Autorka: Natalia Sobierajska