Kobiety w polskim systemie prawnym

Choć dziś widok kobiet w togach adwokackich, radcowskich, sędziowskich czy prokuratorskich nie budzi zdziwienia, jeszcze sto lat temu prawo nie było dla nich dostępne. Historia pierwszych Polek w zawodach prawniczych to opowieść o wytrwałości, przełamywaniu barier i walce o równość.

Jedną z pionierek polskiego świata prawniczego była Helena Wiewiórska. W 1921 roku współtworzyła Stowarzyszenie Kobiet z Wyższym Wykształceniem Prawniczym w Polsce, organizację, która miała walczyć o równe prawa kobiet w dostępie do zawodów prawniczych. To dzięki jej determinacji, w marcu 1925 roku, została pierwszą kobietą wpisaną na listę adwokatów w Polsce i niedługo potem podjęła praktykę zajmując się sprawami karnymi i cywilnymi.

Wpis Heleny Wiewiórskiej na listę adwokatów był momentem przełomowym, dla kobiet w polskim prawie, ponieważ do tej pory oficjalne przepisy nie przewidywały możliwości wykonywania tego zawodu przez kobiety. Jednak sama rejestracja to nie wszystko – kobiety wciąż musiały mierzyć się z uprzedzeniami i ograniczeniami, które wynikały z głęboko zakorzenionych przekonań o ich rzekomej „niezdolności” do pełnienia funkcji prawniczych.

Wydawałoby się, że nowa, uchwalona w 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zagwarantowała kobietom równość wobec prawa, w tym dostęp do publicznych zawodów (art. 96). Jednak rzeczywistość była inna. Wciąż obowiązywał Dekret o aplikacjach sądowych z 1919 roku, który jasno stwierdzał, że tylko mężczyźni mogą zostać aplikantami sądowymi. To prawo stało się symbolem systemowej dyskryminacji – z jednej strony konstytucja obiecywała równość, a z drugiej faktycznie uniemożliwiano kobietom wykonywanie określonych zawodów.

Po oficjalnym otwarciu zawodów prawniczych dla kobiet widać było wyraźny wzrost ich liczby. W 1926 roku w Polsce tylko jedna kobieta sprawowała zawód adwokata, lecz pojawiło się 11 aplikantek, ale już w 1930 roku liczba ta wzrosła do 24 kobiet pełniących zawód adwokata i 52 aplikantek. Tempo zmian było imponujące bo już w 1934 roku zawód adwokata wykonywało 89 kobiet i 112 aplikantek. Natomiast w 1938 roku ich liczba sięgnęła 200 kobiet sprawujących zawód adwokata i 300 aplikantek. Wciąż była to niewielka część środowiska prawniczego, jednak postęp był niezaprzeczalny.4

Przełomowe zmiany zaszły także w sądownictwie. Wanda Grabińska-Woytowicz była pierwszą kobietą w Polsce – i jedną z pierwszych w Europie – która została sędzią. Po ukończeniu studiów prawniczych w 1924 roku złożyła wniosek o nominację na sędziego, powołując się na konstytucyjny zapis o równości dostępu do urzędów publicznych. Musiała czekać aż 18 miesięcy, ale ostatecznie w 1929 roku została mianowana sędzią sądu dla nieletnich w Warszawie. Jej sukces otworzył drogę kolejnym kobietom do pracy w sądownictwie, i zauważalny był wzrost aplikantek w polskich sądach co świadczy o tym, że instytucja ta zaczęła się coraz bardziej otwierać na kobiety w polskim systemie prawnym.

Mimo otwarcia zawodu prawnika dla kobiet, niektóre dziedziny wciąż pozostawały dla nich niedostępne. Tak było z funkcją prokuratora. Dopiero w 1936 roku stanowisko to objęła Izabela Chojecka-Boniecka, pierwsza kobieta w Polsce pracująca w prokuraturze. Jednak nawet po osiągnięciu tego przełomu jej pozycja była ograniczona – nie miała prawa do występowania w sądzie ani prowadzenia spraw procesowych. Był to przykład tego, że choć oficjalnie kobiety zyskiwały nowe uprawnienia, ich faktyczna sytuacja wciąż wymagała walki o pełną równość.

Choć Helena Wiewiórska, Wanda Grabińska-Woytowicz i Izabela Chojecka-Boniecka były jednymi z najbardziej rozpoznawalnych postaci w walce o równość kobiet w polskim prawie, nie były jedynymi pionierkami. Wiele innych kobiet przyczyniło się do przełamywania barier – zarówno na poziomie lokalnym, jak i krajowym. Nie można zapominać o prawniczkach, które działały na rzecz praw kobiet w organizacjach międzynarodowych, jak również o tych, które walczyły o możliwość wykonywania zawodu w mniej formalny sposób – jako doradczynie prawne czy działaczki społeczne. Ich wkład, choć mniej udokumentowany, był równie ważny w tworzeniu przestrzeni dla kolejnych pokoleń kobiet w świecie prawa.

Historia kobiet w polskim systemie prawnym to historia wytrwałości, odwagi i przełamywania barier. Dzięki takim postaciom jak Helena Wiewiórska, Wanda Grabińska-Woytowicz i Izabela Chojecka-Boniecka, kolejne pokolenia kobiet mogły studiować prawo i wykonywać zawody prawnicze na równych prawach z mężczyznami. Dziś kobiety stanowią znaczącą część zawodów prawniczych wykonywanych w Polsce. Jednak ich droga do tego punktu była pełna wyzwań i wymagała determinacji, której wartość powinniśmy doceniać i pamiętać.

Autorka: Weronika Radziejewska