Odpowiedzialność prawna sztucznej inteligencji

Sztuczna inteligencja (AI) zrewolucjonizowała wiele dziedzin życia, od medycyny, przez transport, aż po finanse i administrację. Dzięki zdolności do samouczenia się i podejmowania decyzji, systemy AI są coraz bardziej autonomiczne, co rodzi istotne pytania prawne i etyczne: kto ponosi odpowiedzialność za błędy popełniane przez AI? Czy prawo nadąża za rozwojem technologii? Czy w przyszłości AI powinna uzyskać specjalny status prawny?

Problem odpowiedzialności w prawie
Na gruncie współczesnych systemów prawnych AI nie jest traktowana jako podmiot prawny, lecz jako narzędzie- podobnie jak komputer czy maszyna przemysłowa.
Odpowiedzialność za jej działania spoczywa więc na ludziach:
1. Producentach - którzy odpowiadają za wady projektowe, błędy w algorytmach lub niewystarczające testy systemu.
2. Użytkownikach - którzy mogą ponosić odpowiedzialność za niewłaściwe wykorzystanie technologii, np. brak nadzoru nad autonomicznym urządzeniem.
3. Pośrednikach - np. firmach dostarczających AI jako usługę, które mogą ponosić odpowiedzialność za niedopatrzenia w dostosowaniu systemów do konkretnych warunków.
Problem pojawia się, gdy trudno ustalić, kto faktycznie zawinił. Czy błąd leży po stronie algorytmu, człowieka, czy może nieprzewidzianego splotu zdarzeń?

Przykłady problematycznych sytuacji
Wraz z rozwojem AI liczba przypadków kontrowersyjnych sytuacji wzrasta. Oto kilka przykładów:

1. Autonomiczne samochody
W 2018 roku autonomiczny samochód Ubera śmiertelnie potrącił pieszą w Arizonie. Dochodzenie wykazało, że system nie rozpoznał kobiety jako obiektu wymagającego
reakcji. Czy odpowiedzialność powinna ponieść firma, programiści, a może osoba nadzorująca testy.

2. Diagnostyka medyczna
Systemy AI coraz częściej wykorzystywane są do diagnozowania chorób, np. raka skóry. Jeśli AI postawi błędną diagnozę, a lekarz polega na jej rekomendacji, kto odpowiada za ewentualne konsekwencje zdrowotne.

3. Dyskryminacja algorytmiczna
Amazon w 2018 roku zrezygnował z używania AI do rekrutacji, ponieważ system faworyzował mężczyzn. Algorytm „nauczył się” tego na podstawie wcześniejszych danych, które odzwierciedlały istniejące uprzedzenia. Kto odpowiada za takie skutki twórcy AI, czy firmy wdrażające te narzędzia?

Propozycje regulacji prawnych
Rozwiązanie problemu odpowiedzialności za AI wymaga odpowiednich regulacji. Kilka propozycji już się pojawiło:
1. Unijna regulacja AI
Unia Europejska opracowuje AI Act, który zakłada klasyfikację systemów AI według poziomu ryzyka (np. AI w medycynie czy transporcie ma być uznawana za system wysokiego ryzyka). Producenci takich systemów będą musieli spełniać rygorystyczne wymagania w zakresie bezpieczeństwa i przejrzystości.
2. Podmiotowość prawna AI
Niektórzy eksperci sugerują, że w przyszłości AI mogłaby uzyskać status „elektronicznej osoby” z ograniczoną zdolnością prawną. Taka koncepcja budzi jednak wiele kontrowersji, ponieważ mogłaby prowadzić do unikania odpowiedzialności przez ludzi odpowiedzialnych za projektowanie i użytkowanie systemów.
3. System ubezpieczeń
Alternatywnym rozwiązaniem mogłoby być wprowadzenie obowiązkowych ubezpieczeń dla użytkowników i producentów AI, podobnie jak w przypadku samochodów. W razie szkód finansową odpowiedzialność ponosiłaby firma ubezpieczeniowa.

Wyzwania dowodowe
Jednym z kluczowych problemów prawnych związanych z AI jest ustalenie dowodów w przypadku szkód:
• Czarne skrzynki AI: Zaawansowane systemy AI działają w sposób nieprzejrzysty, co utrudnia zrozumienie, dlaczego podjęły określoną decyzję. Brak możliwości „prześledzenia” decyzji AI stanowi poważne wyzwanie dowodowe.
• Rozwój technologii a prawo: Prawo często nie nadąża za tempem innowacji technologicznych, co prowadzi do luk w odpowiedzialności.

Etyka odpowiedzialności za AI
Oprócz regulacji prawnych istotna jest również etyka w projektowaniu i użytkowaniu AI. Ważnym podejściem jest idea „by design" - odpowiedzialność i bezpieczeństwo powinny być wbudowane w systemy już na etapie ich projektowania. Jednocześnie należy zadać pytanie, czy rozwój AI nie powinien być w pewien sposób ograniczany, jeśli wiąże się z dużym ryzykiem nieprzewidywalnych skutków.

Odpowiedzialność za AI to jedno z największych wyzwań współczesnego prawa. Choć istnieją pewne rozwiązania, takie jak regulacje unijne czy systemy ubezpieczeń, wiele pytań wciąż pozostaje bez odpowiedzi. Kluczowe będzie stworzenie międzynarodowych standardów prawnych, które uwzględnią zarówno potencjał, jak i ryzyka związane z autonomicznymi systemami. Czy kiedykolwiek uda się w pełni uregulować odpowiedzialność za AI? A może jej rozwój zawsze będzie wyprzedzał prawo?

Autorka: Nikol Berg