Prawo do bycia rodzicem

Rozpad rodziny spowodowany rozwodem lub separacją stanowi współcześnie jedno z najpoważniejszych problemów społecznych. Rozwodzący się małżonkowie stają przed wyzwaniem, jak zakończyć związek w sposób, który pozwoli dziecku zachować poczucie bezpieczeństwa, stabilności i miłości ze strony obojga rodziców. Rozstanie nie musi oznaczać rozłąki z dzieckiem ani nieustającej walki o kontakty z nim. Wręcz przeciwnie — nie powinno. W sytuacjach, gdzie emocje biorą górę, wkracza prawo: dura lex, sed lex.

Jak prawo reguluje kontakty z dzieckiem?
Najważniejsze akty prawne regulujące kwestie kontaktów z dzieckiem to:
1) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2809 z późn. zm.),
2) art. 9 ust. 3 Konwencji o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r., nr 120, poz. 526 z późn. zm.),
3) art. 24 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE. C. z 2007 r., Nr 303, str. 1 z późn. zm.).
Zawarte w nich regulacje gwarantują dziecku prawo do utrzymywania regularnych stosunków osobistych i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, o ile nie jest to sprzeczne z jego interesami. Zgodnie z art. 113 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice oraz dzieci mają prawo i obowiązek utrzymywać kontakt ze sobą, niezależnie od władzy rodzicielskiej. Wobec tego również rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej przysługuje prawo kontaktu z dzieckiem. Kontakt obejmuje przebywanie z dzieckiem – odwiedziny, spotkanie, zabieranie go poza miejsce stałego pobytu oraz bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji i porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Do ustalenia terminu i sposobu spotkań zobowiązani są rodzice. W doktrynie prawniczej ukształtował się pogląd, że nawet aresztowanie rodzica nie może być podstawą do odstąpienia od uregulowania kontaktów (Wyrok SN z 8 września 2004 r., IV CK 615/03). W przypadku braku porozumienia nieuniknione jest skierowanie sprawy do sądu opiekuńczego.

Kiedy sąd ograniczy lub pozbawi rodzica kontaktu z dzieckiem?
Nie zawsze relacje dziecka z rodzicem mają na niego pozytywny wpływ. Sąd może ograniczyć lub zakazać utrzymywania kontaktów rodzica z dzieckiem, jeśli zagraża to dobru dziecka. Formami ograniczenia kontaktu jest zakaz spotykania się z dzieckiem i zabierania go poza miejsce stałego pobytu, porozumiewanie się na odległość, zezwolenie na spotkanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców, opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd oraz ograniczenie kontaktów do określonego sposobu porozumiewania się na odległość. W ostateczności sąd zakazuje osobistej styczności z dzieckiem, jeżeli kontakt poważnie zagraża lub narusza jego dobro, czyli wpływa demoralizująco na dziecko lub zagraża jego życiu, zdrowiu i bezpieczeństwu (Postanowienie SN z 7.11.2000 r., I CKN 1115/00, OSNC 2001, nr 3, poz. 50).

Co zrobić, gdy jeden z rodziców utrudnia kontakt ?
Zgodnie z ustawą z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t. j. Dz. U. z 2024 r., 1568 z późn. zm.), w szczególności art. 198, gdy osoba sprawująca pieczę nad dzieckiem utrudnia lub uniemożliwia kontakt z drugim uprawnionym rodzicem, rodzic ten powinien złożyć do sądu wniosek o wszczęcie postępowania. Za naruszenie prawa do kontaktów sąd ostrzegawczo zagrozi rodzicowi sprawującemu opiekę nakazem zapłaty pieniędzy na rzecz rodzica uprawnionego do kontaktu. Jednak, jeśli rodzic nie zmieni swojego postępowania, sąd nakaże mu zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość do liczby naruszeń. Ponadto rodzic, który uniemożliwił kontakt z uprawnionym rodzicem, może zostać zobowiązany do zwrotu wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu, w tym pokrycia kosztów podróży.

Podsumowanie
Rozwód to trudna sytuacja dla całej rodziny, jednak dzieci najbardziej z tego powodu cierpią. Dzieci potrzebują kontaktów zarówno z matką, jak i ojcem. Rodzice powinni mieć na uwadze przede wszystkim dobro dzieci i starać się w sposób jak najbardziej polubowny zakończyć pewien etap życia, zachowując wzajemny szacunek i poprawne relacje.

Autorka: Monika Kostrzewa

Redakcja: Karina Purgal