Umowy ustne

Czym jest umowa ustna?
Umowa ustna to rodzaj porozumienia między stronami, które zostaje zawarte bez konieczności sporządzania pisemnego dokumentu. Jest to prawnie wiążący sposób zawarcia umowy, pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek wynikających z przepisów prawa. Zawarcie umowy ustnej następuje poprzez zgodne oświadczenie woli stron, dotyczące istotnych elementów umowy, takich jak przedmiot umowy, wzajemne zobowiązania oraz termin ich realizacji.

Regulacje prawne umów ustnych
Podstawą prawną dla umowy ustnej jest art. 353 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 z późn. zm.), który dopuszcza zawieranie umów w dowolnej formie, o ile przepisy szczególne nie wymagają formy pisemnej lub innej szczególnej.

Umowa ustna uznawana jest za ważną, gdy strony zgodnie oświadczą swoją wolę co do jej postanowień, takich jak przedmiot umowy oraz zobowiązania stron. Przykładami umów ustnych mogą być codzienne transakcje, takie jak zakupy w sklepie spożywczym lub zlecenie drobnej usługi.

Na podstawie art. 60 Kodeksu Cywilnego dopuszcza się ustną formę zawierania umowy: ,,Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli)”. Wola człowieka rozumiana jest jako wewnętrzna chęć i będzie ona rodziła skutki prawne dopiero w momencie jej uzewnętrznienia. Żeby do tego doszło musi ta wola być wyrażona przez zachowanie człowieka, wyrażone w sposób dostateczny, tj. na piśmie, ustnie, mailowo lub w formie gestów lub innych komunikatów pozawerbalnych, czyli uścisk ręki, przystąpienie do konkretnego działania. Należy zaznaczyć, że bardzo istotną kwestią jest to, że dane zachowanie w ściśle określonej sytuacji musi być możliwe do właściwego zinterpretowania, zgodnie z wolą osoby składającej oświadczenie.
Pomimo swojej legalności, umowy ustne mogą stwarzać trudności dowodowe w przypadku sporów. Brak pisemnego potwierdzenia warunków umowy sprawia, że w razie sporu rozstrzyganie opiera się na zeznaniach świadków, dowodach pośrednich lub domniemaniach faktycznych. W praktyce oznacza to, że dochodzenie swoich praw w oparciu o umowę ustną może być utrudnione i czasochłonne. Z tego powodu w bardziej złożonych sprawach, takich jak pożyczki o znacznej wartości, długoterminowe usługi czy sprzedaż cennych przedmiotów, powinno się sporządzić umowę pisemną.

Zalety umowy ustnej:
• prostota zawarcia,
• brak formalności,
• szybkość w realizacji.

Wady umowy ustnej:
• trudność w udowodnieniu jej treści w przypadku zaistnienia sporu,
• ryzyko nieporozumień co do ustaleń między stronami.
Zawieranie umów ustnych w życiu codziennym.
W praktyce, umowy ustne często wykorzystywane są w codziennych sytuacjach, takich jak zakupy, wypożyczenia przedmiotów czy drobne usługi. W tych przypadkach zawieranie umowy pisemnej sprawiałoby dużo zbędnych formalności, co byłoby uciążliwe i niepraktyczne w codziennym życiu. Jednakże, w przypadku większych transakcji lub bardziej istotnych spraw, np. znaczna pożyczka pieniężna lub zlecenie usługi o wysokiej wartości, forma pisemna zapewnia większe bezpieczeństwo prawne.

Ważne jest również to, że w sytuacjach, gdzie prawo wymaga formy pisemnej, brak dokumentu skutkuje nieważnością umowy. Dlatego istotne jest, aby przed zawarciem ustnej umowy, zapoznać się z przepisami wskazującymi jakie formy umowy są dopuszczalne w danej sytuacji.

Niedotrzymanie umowy ustnej
W przypadku, kiedy jedna ze stron nie dotrzyma umowy ustnej, grozi jej odpowiedzialność karna - nałożenie grzywny, a nawet kara pozbawienia wolności. Przykładem sytuacji, w której naruszenie ustnej umowy może prowadzić do odpowiedzialności karnej, jest oszustwo. Jeśli jedna ze stron celowo wprowadziła drugą w błąd, może to zostać uznane za oszustwo. Oszustwo polega na celowym wprowadzeniu w błąd w celu uzyskania korzyści majątkowej. Jeśli więc ktoś świadomie zawiera umowę ustną bez zamiaru jej spełnienia oraz nakłania drugą stronę do podjęcia określonych działań, stanowi czyn zabroniony. Oszustwo trzeba jednak udowodnić, co przy umowach ustnych jest dość trudne. Poszkodowany musi wykazać, że druga strona działała z premedytacją.

Naruszenie umowy ustnej może również skutkować odpowiedzialnością karną w przypadku przestępstw gospodarczych. Przykładem takiego czynu jest nieuczciwa konkurencja, która może obejmować świadome wprowadzanie w błąd co do intencji biznesowych lub umyślne niewywiązywanie się z zawartych umów handlowych, mających na celu dążenie do osiągnięcia nienależnych korzyści majątkowych. Działania te są poważnym naruszeniem prawa i mogą skutkować surowymi karami finansowymi, a nawet pozbawieniem wolności.

Jakie kroki powinny podejmować strony, aby uniknąć oszustw podczas zawierania umów ustnych?
Przede wszystkim powinny gromadzić dowody potwierdzające zawarcie umowy ustnej oraz jej postanowienia (np. sms-y, e-maile, listy, osoby trzecie). Jeżeli dojdzie do oszustwa, powinny one skierować sprawę na drogę sądową oraz przekazać dowody wskazujące na zawarcie umowy.

Podsumowanie
Umowa ustna jest w wielu przypadkach skuteczną i praktyczną formą zawierania zobowiązań. Warto jednak pamiętać, że forma pisemna często jest bardziej bezpieczna, zwłaszcza w przypadkach, w których mogą pojawić się spory prawne. Ostateczny wybór formy umowy powinien być dostosowany do konkretnej sytuacji, wartości przedmiotu umowy oraz stopnia zaufania między stronami.

Autorka: Aleksandra Lipińska

Redakcja: Karina Purgal